JEDAN OD IZUMRLIH TEŠANJSKIH OBIČAJA

Od davnina poznata uzričica u narodu da grad čine ljudi i njihovi običaji, a da grad čini ljude i običaje, kao i posebno ustaljeni praznici u našem kraju, podsjetiše me na jedan stari tešanjski običaj koji je, zaista, nestao. Naime, slično kao što se u nekim sredinama organizuju razna takmičenja i trke, tako su se i u Tešnju, dok je još bio srez, organizovale konjske trke po kojima je Tešanj bio nadaleko poznat, a te trke su se doživljavale kao poseban ugođaj kako za odrasle tako i za nas djecu i omladinu. I ove trke su se organizovale povodom određenih praznika i proslava. U vezi stim je i njegovanje posebnih trkaćih konja, što je bilo uobičajeno, ne samo kod begova nego i kod imićnijih seljhaka . Najbolji konji učestvovali su na trkama i izvan tadašnjeg  tešanjskog sreza. Tako su u tešanjskom kvartu „Srpska varoš“ pojedine gazde (trgovci) imali i po 40 konja, pa bi,ponekad, i begovi od njih unajmljivali konje za svadbe i slične prilike. Najbolje konje (i one za trke) imali su u Tešnju Bećir-beg Đonlagić, Miloš Tanasić i Reuf-beg Đonlagić.Običaj održavanja tešanjskih konjskih trka ičezao je nekako zajedno sa ukidanjem sreza (početkom šezdesetih godina prošlog stoljeća). Sa ovim nestajanjem običaja nestajali su i dobri konji zvani „brzaci“ koji su izgledali kao ovi na slici. Porodice Bobarići iz  Kaloševića i Hasanbašići iz Trepča bili su veoma poznate po konjima „brzacima“.Postojale su dvije vrste konjskih trka : sa binadžijom (jahačem) i bez njega. Konji sa jahačima išli su na „binadžijske trke“. Binadžije su obično bili dječaci od 12 do 15 godina, a konji „brzaci“ su bili starija ždrebad posebno njegovana. Utrkivalo se je bez sedla i stremena. Svakoje mogao jašiti sam svoga konja, a mogao je i koga drugoga najnu'ti da na njegovom konju umjesto njega jaši.

 Za pobjednika u trci obično su se „na nišan“ (nagrada prvom koji stigne na cilj) postavljale tri nagrade, čija je vrijednost zavisila od mogućnosti organizatora trke. Obično je pobjedniku nagrada bila dva metra fine čohe i košulja, za drugog samo košulja, a za trećeg marama ili peškir.  Vrednost nagrade bila je mnogo veća kada bi organizacije trke bila na nivou tadašnjeg tešanjskog sreza. Ako se konjske trke organizuju povodom neke svadbe, darove na svadbama davala je mlada.Konji bi se odveli do Ćatinog greba koji se nalazio, a i danas se nalazi, na putu Tešanj – Novi Šeher. Duž cijelog puta skupilo bi se svijeta „ko na gori lista“koji su voljeli gledati ove trke. Na urečeni znak potrčaše konji; utrka je počela. Svjetina je mahala rukama i maramama i bodrila jahače i konje vičući:»Bolje, Huso!« »Ne daj se, Ibro!«, a konji trče, kao »ptice lastavice«. Sve je bilo uzrujano, sve je teško čekalo da vidi ko će prvi na cilj stići.Nije se dešavalo da neki od njih skrene sa puta. Jurili su u pravcu grada. Obično je to bila  nekadašnja sportska dvorana „Partizan“ ili nekadašnji Toškov stadion koji se nalazio na mjestu današnje Osnovne škole „Huso Hodžić“ u Tešnju. Binjadžije su konje jahali držeći se samo za konjsku grivu bez dizgina i sedla. Na sebi su imali samo lanene košulje i bijele duge  gaće. Gaće bi, sa unutrašnjih dijelova nogavica, dobro nakvasili kako za vrijeme galopa ne bi klizili po konju koga su jahali.

                                                            Konji "brzaci" u galopu                                                               

                                                                           

Tešanj, 15.1.2012.godine                                                                         Subašić S. Hasan

DELJKIĆI IZ TEŠNJA

                           

                                

 Od akindžija do doktora nauka

Pripremajući se za pisanje rodoslovlja - geneologije svojih predaka sa očeve i materine strane istraživao sam, naravno u granicama svojih mogućnosti, i porijeklo nekoliko prezimena. Moja saznanja o prezimenima proizlaze iz činjenice da se s njima rađamo pa su stoga ona nešto uobičajeno, nešto o čemu ni ne razmišljamo. Međutim,već i površna analiza njihove pojave dovest će nas do vrlo zanimljivih zaključaka. Najprije, njihovo porijeklo ne zadire u  neku daleku, mitsku prošlost; ona su uglavnom „novija" pojava i u svakom slučaju su po postanku daleko mlađa od imena. Najsigurniji dokaz  tome je činjenica da je jedna velika kategorija prezimena nastala upravo od ličnih imena. Rod Deljkića je starosjedilački u tešanjskom kraju. Najviše ih ima u Tešnju, Zenici i Zavidovićima i svi su u srodstvu. Deljkića rod u Busovači nije u srodstvu sa tešanjskim Deljkićima. Srodnici Deljkića sa Ošljaka - Tešanj su Deljkići iz Dervetne i Bos. Broda koji su tamo živjeli prije rata 1992-1995.godine. Od titule _delije_ , silovitog ratnika dalekog pretka iz Anadolije u Osmanskoj cerevini , do današnjih Deljkića, rađale su se i umirale mnoge generacije potomaka _._ Unuk tog našeg dalekog pretka iz Anadolije  izrodi sinove : Saliha, Omera,  Mahmuda i Sulejmana koji izrodiše mnogobrojno potomstvo razasuto po cijelom svietu. To su danas usješni privrednici, obrtnici, ekonomisti, pravnici, ljekari, profesori na univerzitetima i doktori drušvenih nauka. Potomci Delkić Alije su bili prvi tešanjski: knjgovesci (D.Alija 1870), fotografi (D. Mustafa 1889.), samouki realizatori  prve tešanjske kino prestave 1887.godine.
 Prvi Tešnjak koji je istraživao porijeklo prezimena Deljkić bio je Ćazim Deljkić sin Ahmetov ( 1917-1957). Došao je do podataka da porijeklo vode iz Mele Azije - Anadolije koje mu je pružio njegov prijatelj zaposlen u Zemaljskom muzeju u Sarajevu. Ja sam u svom istraživanju išao nešto dalje i uporište našao u evoluiranju prezimena „Delkić" u današnji oblik „Deljkić" i u Leksikonu Islama Nerkeza Smajlagića - izdanje „Svjetlost" Sarajevo 1990. godine strana 120. Na osnovu svega formirao sam svoje mišljenje da  je prezime Delkić, a kasnije Deljkić, izvedeno iz turskog pridjeva „Deli „ (Delly), a koje ima više značenja:  junak, junačina; silovit čovjek, zanesenjak u junaštvo, ali i osoba što bezbrižno živi trošeći vrijeme uzalud; u Osmanskoj carevini delije su bile i, pojavljuju se na prelazu iz 15. u 16. stoljeće, a regrutovani su uglavnom iz redova južnoslovenskih naroda i zbog njihova junaštva i silovitosti nazvani su delijama ( junacima);  delije su bile i pripadnici jedinica koje su brinule o sigurnosti velikana Turske carevine - vezira, valija, paša i sl. Delkić je zanimljivo prezime iz razloga što je stvoreno od turskog osnova  ... I skoro svi  oblici od ove osnove, u patronimiji, nastali su od turskog pridjeva što znači; lud, silovit, pomaman... ili od hibridne srpsko -hrvatsko - turske imenice DELIJA koja se u literaturi može pratiti od 16. stoljeća . „Prvi turski vojnici koje je Srbija upoznala bile su akindžije  (tur. Akıncı) neredoviti jurišni konjanici u sastavu vojske Osmanskog Carstva koji su djelovali gerilskom  taktikom, a bili plaćeni onim što zarobe i zaplijene. U vrijeme rata, akindžije su imale više zadataka; služili su kao prethodnica glavnoj vojsci, imali su zadatak da opsjedaju tvrđave do njenog dolaska, a u toku bitke sprečavali su da napadnutima dođe pomoć... Vremenom njihov je značaj opadao, pa ih je negdje poslije 1526.godine počeo potiskivati novi vojnički red -  Ovo ime dobili su, najvjerovatnije, zbog svoje izvanredne smjelosti i hrabrosti ( tur. deli-lud, hrabar, junačan, neustrašiv, danas i umobolan, sumanut, lud za čime). Javljaju se najprije u Bosni, pa u Srbiji kao lična garda pograničnih komandanata, a zatim su se razvili u snažne  udarne jedinice - graničare. Regrutovani su iz redova hrabrih  islamizovanih stanovnika Bosne, Srbije i Hrvatske. Čuveni bosanski namesnik Gazi Husrev-beg imao je oko deset hiljada , a kasnije su i drugi sandžak-begovi, beglerbegovi i veziri imali svoje delije." _Evo šta je o delijama pisao Francuz Nikola de Nikole :" _Delija, koga je Francuz Nikola de Nikole susreo 1551. godine u Jedrenu (bio je  Srbin i hrišćanin „samo se pretvarao kao turčin kada živi sa Turcima po njihovom zakonu") . Na glavi je nosio kapu od pjegave leopardove  kože uz koju je bilo  I konj mu je, umjesto pokrovcem, bio pokriven  kožom jednog  koja je prednjim šapama bila pričvršćena na grudima konja,dok su druge dvije visile pozadi, što je sve zajedno trebalo da uplaši neprijatelja".O delijama, njihovom porijeklu, vojničkoj ulozi, izgledu, načinu odijevanja i naoružanju Nikola de Nikole nastavlja i piše: „Delije su pustolovi, kao laki konjenici, kojima je zanat da traže pustolovine i na najopasnijim mjestima, gdje im  se pruža i prilika da svojim ratničkim podvizima dokažu svoju hrabrost i junaštvo. Zbog toga oni rado slijede sultanovu vojsku bez ikakve plate kao i akindžije. Ipak se većina od njih hrani i izdržava o trošku paša , beglerbegova i sandžakbegova, jer svaki od njih drži u svojoj pratnji jedan broj najhrabrijih i najsrčanijih delija. Oni se nalaze u predjelima Bosne, Srbije, na granici sa Grčkom , a s druge strane Ugarskom i Austrijom.... ." (Izvor: ."Nicolas de Nicolay, Discours et histoire vÃritable des navigations, pÃrÃgrinations et voyages, faicts en la Turquie, Anvers, 1586. Radovan Samardzic, Beograd i Srbija u spisima francuskih  savremenika, 1961).

                                                      

Tešanj,2012.godine                                       Subašić S. Hasan